بهره‌گیری از فضای مجازی این روزها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر به‌شمار می‌رود، وضعیتی که همه‌گیری بیماری در جهان ایجاد کرد، به ذهن بشر هم نمی‌رسید؛ اما شاید بتوان گفت به‌محض بروز بحرانی در چنین وسعت، فضای مجازی بیش از پیش به یاری انسان‌ آمد.

در ابتدا ارائه اطلاعات و اخبار درباره نحوه مواجهه با شیوع کرونا و دعوت مردم به ماندن در خانه از رهگذر ایجاد پویش‌های مردمی مجازی، جان بسیاری را نجات داد.

در ماه‌های نخست شیوع اخبار ضد و نقیضی درباره چگونگی رفتار ویروس و مقابله آدمی با آن به گوش می‌رسید و به‌تدریج ریگ‌های شایعه از غربال اعتمادسازی که رسانه‌ها و مراجع معتبر پزشکی و اجتماعی ایجاد کردند، رد شد و آنچه ماند بیشتر به واقعیت نزدیک بود.

سواد رسانه‌ای به داد مقابله با کرونا رسید

اندک‌اندک مردم دریافتند که نه داروهای ساختگی سودجویان در این میان راه چاره کروناست و نه ادعاهای بی‌سروته برخی که با جعل نام و نشان‌ رسانه‌های معتبر دست به دست می‌شد؛ به بیان دیگر، باید گفت آنچه در قریب به ۶ ماه گذشته در عرصه اطلاع‌رسانی در فضای مجازی شاهد بودیم، سواد رسانه‌ای بسیاری از مردم را افزایش داد، چگونگی شناسایی اخبار سره از ناسره بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و صفحات معتبر جایگزین صفحات زرد شدند.

امروز دیگر همگان می‌دانند راه مقابله با ویروس چیست، اصول رعایت بهداشت چگونه است و حتی کسانی را که اعتقادی به رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی ندارند، شماتت و طرد می‌کنند.

فضای مجازی توانست زمینه‌ای برای آگاهی‌بخشی درست و به‌موقع ایجاد کند و در حوزه کرونا، فوایدش بسیار بیش از ضررهایش بود و این مهم، رخ نمی‌داد مگر در پرتو تمایل مردم به دانش و اطلاع‌رسانی صحیح و موثق و نیز برخورد جدی با کسانی که سودجویانه از رهگذر به خطر انداختن سلامت شهروندان درصدد برخورداری از بهره‌های ناپاک بودند.

از منظری دیگر، فضای مجازی در روزهای همه‌گیری کرونا، توانست بخشی از نیازهای جامعه را تامین کند که  با خانه‌نشینی و دوری‌گزینی از تجمع‌ها رسالت اجتماعی خود را به جا می آورند.

کودکان، نوجوانان، سالمندان و آنان که در قرنطینه خانگی به سر می‌برند، بیشتر با محتوای فضای مجازی خود را سرگرم می‌کنند؛ چراکه می‌توانند از میان انبوه انتخاب‌هایی که در اختیارشان قرار می‌گیرد، آنچه را که بیشتر دوست دارند برگزینند. اگر هنردوست‌اند گالری‌های مجازی به میدان آمده‌اند، اگر کتاب‌خوان‌اند گروه‌های کتابخوانی مجازی شکل گرفته‌، اگر به حوزه فناوری علاقه‌مندند، متنوع‌ترین داده‌ها در فضای مجازی در قالب‌های گوناگون ارائه می‌شود.

در این مدت، سازمان‌ها و نهادهای متولی اوقات با ایجاد پویش‌های مختلف، زمینه‌ سرگرم‌سازی را مردم را فراهم کردند. در فارس و شیراز برگزاری مسابقات کتابخوانی، تهیه کلیپ با موضوع کرونا و دعوت به در خانه‌ ماندن، اشتراک‌گذاشتن خاطرات و عکس‌هایی از فعالیت‌های مفید و سرگرم‌کننده، ایجاد بازی‌های مجازی، ترتیب‌دادن نمایش خانوادگی با موضوعات مختلف، برگزاری مسابقه‌های هنری و فرهنگی و نیز ادای دین چهره‌های شاخص و شناخته شده به مردم در دعوت آنان به رعایت نکات بهداشتی و اصول ماندن در خانه، بخشی از فعالیت‌های مبتنی بر تولید محتوا در بحران کرونا بود که اجرای آن ها رسانه ای نیز شد.

بیماری طولانی، برنامه‌های مجازی تکراری

با این حال، نباید از یک آسیب مهم غافل شد، آن هم به درازا انجامیدن دوران بیماری است. گرچه ۶ ماه از شیوع کرونا می‌گذرد، آمار برخلاف انتظارها فزونی یافته است و هر روز با خیل عظیمی از بیماران گرفتار مواجه می‌شویم. این رویداد ناگوار حاصل آن است که در پی افزایش روزهای بیماری شکیبایی و قرار از برخی دور شده است و شاید عده‌ای به عادی‌انگاری وضعیت روی آورده‌اند.

در چنین شرایطی فضای مجازی بیش از پیش باید به تولید محتوای جدید روی آورد، تا به امروز به قدر کافی از چگونگی مواجهه با بیماری و رعایت اصول سخن رفته است، از امروز به بعد باید مطابق با نیازهای زمان گام برداشت.

تجربه‌های اخیر نشان داده است که مردم به برخی رویدادها به‌ویژه در حوزه فرهنگی، روی خوش نشان می‌دهند؛ مثلا استقبال از پخش کنسرت‌های زنده چه به‌صورت بلیت‌فروشی و چه به‌صورت رایگان، برنامه‌های زنده اینستاگرامی با حضور چهره‌های محبوب مردمی، نمایش فیلم‌های سینمایی در پلت‌فرم‌های تازه و بحث و گفت‌وگو با افراد سرشناس حوزه‌های مختلف که کمتر در دسترس مردم هستند.

هوشمندی، نیازسنجی و آسیب‌شناسی مثلث تولید محتوای مجازی

تولید این برنامه‌ها افزون بر هوشمندی و نیازسنجی به آسیب‌شناسی نیز وابسته است؛ شناخت مخاطب و ارائه برنامه مفید و سالم به اصل هوشمندی، انتخاب بهترین گزینه‌ها برای تولید محتوا به نیازسنجی و تعیین محدودیت‌های سنی برای برخی برنامه‌ها نیز به حوزه آسیب‌شناسی تولید مطالب در فضای مجازی بازمی‌گردد.

حال که نزدیک به نیمی از یک سال را با ویروس کرونا سر کرده‌ایم و ناچاریم اصول فاصله‌گذاری اجتماعی را رعایت کنیم و به تبع آن، زمان بیشتری را در منزل بمانیم، باید بتوان در ارائه برنامه‌های حوزه فرهنگ خلاقیت بیشتری به خرج داد و مطابق با سلیقه عموم و نیز با هدف بهبود ذائقه فرهنگی جامعه گام برداشت.

برگزاری مسابقه کتابخوانی برخط به‌خودی خود اقدامی نیکو است، اما مسابقه‌ای که بتواند همه گروه‌ها را جذب کند و مردم آن را به یکدیگر پیشنهاد دهند، موفق‌تر است؛ همچنین است درباره دیگر برنامه‌هایی که تدارک آن‌ها باید مدنظر مسئولان باشد.

بخش خصوصی حوزه فرهنگ سرپا می‌شود اگر…

در این میان، نباید از ظرفیت بخش خصوصی نیز غافل شد. بخش خصوصی پیش از این باعنوان مجری یا حامی مالی بسیاری از برنامه‌های هنری و فرهنگی فعالیت می‌کرد و امروز کرونا او را به ورطه ورشکستگی کشانده است، ۶ ماه است که بی اغراق سینماهای فارس متاثر از کرونا نفسی نکشیده‌اند و خبر تعطیلی مجموعه‌های فرهنگی و هنری هر روز به گوش می‌رسد. آن‌ها که مانده‌اند هم با ادامه روند بیکاری به‌زودی ناچارند دستکم موقت چراغ حرفه هنری خود را خاموش کنند؛ با توجه به این موضوع، استفاده از توان بخش خصوصی هم رهاوردهای بسیاری از منظر ایجاد خلاقیت در برنامه‌های فضای مجازی خواهد داشت و هم سبب حمایت از هنرمندان و روحیه‌بخشی به آنان خواهد شد.

واگذاری اختیار برگزاری گالری‌ها، کلاس‌ها، کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های مجازی، برگزاری کنسرت‌های زنده در شبکه‌های مختلف اجتماعی، ساخت فیلم و کلیپ از سوی هنرمندان و حمایت از آنان می‌تواند تکاپویی برای تولید محتوای سالم در فضای مجازی ایجاد کند؛ افزون بر این مخاطب را نیز جذب می‌کند و روزی که جشن پایان همه‌گیری بیماری را برگزار کنیم، با هنرمندانی مواجه نخواهیم بود که بر اثر بی‌انگیزگی دیگر نایی در توان و جانی در تن ندارند که بخواهند دوباره دست بر زانو بگذارند و بلند شوند.

خلاصه‌ کلام آنکه حمایت از بخش‌ خصوصی، دعوت از برنامه‌گذاران، شناخت درست مخاطب و تهیه برنامه‌های فاخر بر مبنای توانمندی‌های هنرمندان، استفاده از تجربه‌های دیگر کلان‌شهرها، اجرای طرح‌های مورد استقبال مردم و برگزیده و نیز  رهایی از کلیشه‌های برنامه‌سازی با سطح نازل می‌تواند فضای مجازی را به جایگاهی مناسب برای ایجاد حال خوب و نیز توسعه برنامه‌های هنری و فرهنگی بدل سازد و این ضرورتی است که باید در شورای فضای مجازی استان فارس مدنظر تصمیم‌گیران قرار گیرد.