طبیعتِ زبان علمی به نحوی نیست که بتواند برای‌تان تعیین کند که آیا اطرافیان‌تان افرادی خوب هستند یا شیطان‌صفت، اما علم راه خود را برای تشخیص فردی که از آزار دادن شما لذت می‌برد یافته است. آزمون ارزیابی سادیسم یا آزارگری (تست سادیسم) موضوعی است که در این نوشته به آن می‌پردازیم.

در مطالعات و پژوهش‌هایی درباره شخصیت انسان، زمینه‌ی مطالعاتی نسبتا تازه‌‌ای، توجه خود را به گرایش‌های جامعه‌ستیز (misanthropic) معطوف کرده است. این ویژگی با تمایل فرد به آسیب رساندن به دیگران برای کسب منفعت شخصی توصیف می‌شود. روانشناسان در این زمینه «سه‌گانه‌ای سیاه» را متشکل از ویژگی‌های شخصیتی آسیب‌رسان معرفی کرده‌اند که عبارت‌اند از: خودشیفتگی، جامعه‌ستیزی (یا ضعف همدلی) و ماکیاول‌گرایی (یا تمایل به فریب دیگران و دغل‌بازی).

فردی که هر یک از ویژگی‌های بالا را داشته باشد، برای اطرافیان منبعی از استرس است. در مجموع، این سه ویژگی، به‌شکل نوعی استراتژی «خصومت‌آمیز و خودخواهانه» در فرد مشاهده می‌شود. در این حالت فرد سعی دارد با هزینه‌ی دیگران در زندگی پیشرفت کند. به‌تازگی، برخی تحقیقات پیشنهاد می‌کنند که ویژگی‌ چهارمی به سه‌گانه‌ی پیشین افزوده شود: سادیسم یا به عبارتی کسب لذت از تحمیل درد و رنج به دیگران.

چرا سادیسم موضوع مهمی است؟

کلمه‌ و مفهوم سادیسم پیشینه‌ای طولانی دارد. فردی که به سادیسم دچار است (سادیست) از آزار دادن دیگران لذت می‌برد. افراد دچار سادیسم را، می‌توان چه در داستان‌ها و چه در واقعیت، در میان ترسناک‌ترین و شیطان‌صفت‌ترین شروران پیدا کرد؛ برای مثال، رمزی بولتن (Ramsay Bolton) از سریال بازی تاج‌وتخت مثالی از فرد دچار سادیسم است.

البته از زمان کاربرد عبارت سادیسم در زمینه‌ی بالینی تقریبا مدت کوتاهی می‌گذرد. یکی به این دلیل که خودِ مطالعات شخصیت در مجموع، و به‌طورمشخص، بررسی ویژگی‌های «تاریک» موضوعی به‌نسبت تازه و در آغاز راه است. اما دلیل دیگر آن است که بیرون کشیدن ویژگی‌هایی مانند سادیسم، و سایر ویژگی‌های تاریک شخصیتی در بررسی‌های بالینی فرد کار دشواری است.

حتی در مقالاتی که از قرار گرفتن سادیسم در مجموعه‌ی بزرگ‌تر «چهارگانه‌ی تاریک» حمایت می‌کنند، اذعان شده است که تمیزدادن اثرات این ویژگی از سه‌گانه‌ی موجود کار دشواری است. اما کارهای رو‌به‌رشدِ انجام‌شده در سال‌های اخیر نشان داده است که سادیسم همبستگی مشخص و قدرتمندی با رفتارهای بی‌رحمانه‌ای مانند تمسخر و قلدری مَجازی (cyberbullying) دارد.

آزمون ارزیابی سادیسم

به‌منظور طراحی یک آزمون دقیق برای سنجش سادیسم، محققان فهرستی از سؤالاتی تهیه کردند که مستقیما ویژگی‌های هسته‌ای شخصیت سادیستیک را در فرد تشخیص بدهد.

اولین نسخه‌ی این آزمون ۲۰ سؤال داشت. از افراد خواسته می‌شد بگویند تا چه اندازه، در مقیاس یک تا پنج، با هر یک از جملات فهرست (نسبتا غیرمنتظره) موافق یا مخالف هستند. در این آزمون نمره‌ی یک به‌معنی کاملا مخالف و پنج به‌معنی کاملا موافق تعیین شده بود.

1. من دیگران را مسخره کردم تا بدانند کنترل در دست کیست.
2. دیگران کاری را که از آنها بخواهم انجام می‌دهند، چون از من می‌ترسند.
3. وقتی به مردم می‌گویم که چه کار کنند، آنها می‌دانند که باید آن کار را انجام بدهند.
4. هرگز از ترساندن دیگران خسته نمی‌شوم.
5. اگر آسیب رساندن به دیگری به‌معنای در دست داشتن کنترل باشد این کار را خواهم کرد.
6. من دوستانم را از راه ترساندن کنترل می‌کنم.
7. وقتی کسی را دست می‌اندازم دیدن ناراحتی آنها خنده‌دار است.
8. بدجنسی کردن نسبت به دیگران می‌تواند هیجان‌انگیز باشد.
9. زمانی که اذیت می‌شوم، آزاردادن دیگران می‌تواند حالم را بهتر کند.
10. من نزدیکانم را آزار داده‌ام تا لذت ببرم.
11. من از تحقیر دیگران لذت می‌برم.
12. من از دست‌انداختن افراد نزد دوستان‌شان لذت می‌برم.
13. من به آزاردادن دیگران به قصد لذت بردن فکر می‌کنم.
14. من به دیگران خیانت کرده‌ام چون از آن لذت برده‌ام.
15. من به آسیب رساندن به آدم‌هایی که مرا عصبانی می‌کنند فکر می‌کنم.
16. برای ناراحت کردن دیگری به او دروغ می‌گویم.
17. من از دیگران دزدی کرده‌ام، بدون اینکه به عواقب آن اهمیتی بدهم.
18. اینکه کاری کنم تا دیگران از خودشان بدشان بیاید باعث می‌شود از خودم خوشم بیاید.
19. من در تحقیر دیگران سرعت عمل دارم.
20. من بدون احساس پشیمانی دیگران را شکنجه داده‌ام.

نتایج به‌دست‌آمده از ۱۹۹ دانشجوی دوره‌ی لیسانس که در این آزمون شرکت کردند، احتمالاتی را مطرح می‌کرد اما نتایج قطعیت نداشتند. محققان دریافتند که این آزمون در اندازه‌گیری سادیسم و ویژگی‌های شخصیتی سه‌گانه‌ی تاریک موفق عمل کرده است و این احتمال را مطرح می‌سازد که الگوهای به‌خصوص و قابل تفسیری در شخصیت‌های جامعه‌ستیز وجود دارد، اما این آزمون به‌اندازه‌ی کافی در تشخیص سادیسم، سوای از روان‌آزاری (psychopathy) و سایر ویژگی‌های سه‌گانه‌ی تاریک موفق عمل نکرد.

بنابراین محققان سؤالاتی را که احتمال داشت هم‌پوشانی زیادی با سایر ویژگی‌های سه‌گانه داشته باشند از آزمون حذف کردند. آنها با نسخه‌ی ۹ سؤالی جدید بار دیگر آزمون را انجام دادند:

1. من دیگران را مسخره کرده‌ام تا بدانند کنترل در دست کیست.
2. هرگز از ترساندن دیگران خسته نمی‌شوم.
3. اگر آسیب رساندن به دیگری به‌معنای در دست داشتن کنترل باشد این کار را خواهم کرد.
4. وقتی کسی را دست می‌اندازم دیدن ناراحتی آنها خنده‌دار است.
5. بدجنسی کردن نسبت به دیگران می‌تواند هیجان‌انگیز باشد.
6. من از دست‌انداختن افراد نزد دوستان‌شان لذت می‌برم.
7. مشاهده‌ی ورود افراد به نزاع مرا به هیجان می‌آورد.
8. من به آسیب رساندن به آدم‌هایی که مرا عصبانی می‌کنند فکر می‌کنم.
9. من عامدانه به هیچ کس آسیب نمی‌زنم، حتی اگر از آنها خوشم نیاید.

این مرتبه، زمانی که ۲۰۲ دانشجو به سؤالات پاسخ دادند، نتایج مطمئن‌تری به‌دست آمد. همان‌طور که انتظار می‌رفت، نتایج هنوز با ویژگی‌های سه‌گانه‌ی تاریک، همچون روان‌آزاری، هم‌بستگی داشت، اما این آزمون در تمایزبخشی به سادیسم به‌عنوان یک طبقه‌بندی جداگانه عملکرد بهتری نشان می‌داد.

در هر یک از نسخه‌های آزمون سادیسم مردان به‌نسبت زنان نمرات بسیار بالاتری در ویژگی‌های منفی داشتند. نتایج این مطالعه در مجله‌ی شخصیت و تفاوت‌های فردی (Personality and Individual Differences) به چاپ رسیده است.

محققان یادآور می‌شوند که باید تحقیق بیشتری روی ارزیابی شخصیت سادیستیک انجام شود. برای مثال انجام آزمون روی جمعیت غیردانشجو که شرکت آنها در آزمون مرتبط با دریافت مزایا در محل تحصیل‌شان نباشد، زیرا چنین نمونه‌ای برای انجام تحقیق تنوع لازم را ندارد و نمی‌تواند معرف جامعه‌ باشد. اما محققان معتقدند این آزمون نقش مؤثری در فهم سادیسم به‌عنوان مفهومی بالینی ایفا خواهد کرد.